اعاده دادرسی
اعاده دادرسی مانند دیگر طرق عادی و فوق‌العاده شکایت از آراء، طریقی است که به فراخور شرایط و احکام قانونی حاکم بر آن، آثار متفاوتی را نسبت به حکم قطعی معترض‌عنه و رسیدگی‌های پیش از آن و همچنین طرف‌های دعوا، ایجاد می‌کند
اعاده دادرسی یکی از روش‌های استثنایی برای اعتراض به رأی قطعی دادگاه است. در این روش، محکوم علیه می‌تواند تحت شرایط خاصی از دادگاه درخواست کند که یک بار دیگر به پرونده رسیدگی کند و در صورت تأیید شرایط اعاده دادرسی، حکم جدیدی صادر کند.
یکی از پیامدهای صدور حکم قطعی این است که دیگر نمی‌توان درخواست رسیدگی مجدد نسبت به آن را مطرح کرد. این وضعیت به عنوان “اعتبار امر مختومه” یا “اعتبار امر قضاوت شده” شناخته می‌شود. با این حال، بر اساس قوانین آیین دادرسی مدنی و آیین دادرسی کیفری، روشی برای اعتراض به حکم قطعی دادگاه‌ها پیش‌بینی شده که به آن “اعاده دادرسی” می‌گویند.
انواع اعاده دادرسی
سه نوع اعاده دادرسی داریم
نوع اول صرفاً در خصوص آرای حقوقی:
اعاده دادرسی حقوقی در دعاوی حقوقی قابل طرح است که احکام مربوط به این نوع از اعاده دادرسی در مواد ۴۲۶ تا ۴۴۱ قانون آیین دادرسی مدنی بیان شده است. نوع دوم درخصوص آرای کیفری :
اعاده دادرسی کیفری نیز در مواد ۴۷۴ تا ۴۸۳ قانون آیین دادرسی کیفری پیش‌بینی شده است.
نوع سوم که تحت عنوان اعاده دادرسی خاص از آن نام می برند در مورد تمامی آرا اعم از حقوقی و کیفری قابل انجام می باشد
یکی دیگر از انواع اعاده دادرسی ، تقسیم بندی آن ، به اعاده دادرسی اصلی و اعاده دادرسی طاری می باشد . این موضوع ، در ماده ۴۳۲ قانون آیین دادرسی مدنی ، مورد اشاره قرار گرفته است. اعاده دادرسی اصلی به معنایی است که متقاضی به طور مستقل و به صورت مستقیم، درخواست خود را برای اعاده دادرسی از حکم صادره به دادگاه اعلام می‌کند. این درخواست می‌تواند به دلایل مختلفی مثل خطای حاکمیتی یا شواهد جدید باشد که باعث می‌شود دادگاه به پرونده مجدداً رسیدگی کند و حکم جدیدی صادر شود.
اما اعاده دادرسی طاری به این معنی است که در یک دعوای میان دو نفر، حکم قطعی توسط دادگاه صادر شده است. سپس، در دعوای دیگری، به عنوان دلیل، به آن حکم استناد می‌شود و شخصی که احساس می‌کند حکم به ضرر و زیان اوست، اعتراض خود را مطرح می‌کند و درخواست اعاده دادرسی را می‌نماید.
موارد درخواست اعاده دادرسی حقوقی
به تصریح ماده ۴۲۶ قانون آیین دادرسی مدنی ، در موارد زیر ، می توان نسبت به حکم قطعی صادره از دادگاه های حقوقی ، درخواست اعاده دادرسی حقوقی نمود :
۱.حکم صادره ، مورد تقاضای خواهان نبوده باشد و یا اینکه حکم ، به میزان بیشتر از خواسته وی ، صادر شده باشد .
توجه داشته باشید که امکان دارد خواهان در جریان دادرسی اقدام به افزایش خواسته خویش نماید ، حال چنان چه این افزایش قبل از پایان جلسه اول رسیدگی باشد، دادگاه باید به آن رسیدگی کند اما چنان چه پس از پایان جلسه اول رسیدگی خواسته را افزایش دهد دادگاه نمی تواند به آن توجه کند .
۲.در مفاد حکم صادره از دادگاه ، تضاد وجود داشته باشد که ناشی از استناد نمودن به اصول یا مواد قانونی متضاد باشد .
۳.حکم دادگاه ، با حکم دیگری که در خصوص همان دعوی و اصحاب آن صادر شده ، قبلا از سوی همان دادگاه صادر شده ، متضاد باشد ؛ بی آنکه دلیل قانونی وجود داشته باشد .
برای استفاده از این جهت ۵ شرط لازم است:
شرط اول- در هر دو حکم موضوع دعوا یکی باشد
شرط دوم- اصحاب دعوا در هر دو حکم یکی باشد
شرط سوم- دادگاه صادر کننده هر دو حکم یکی باشد
شرط چهارم- دوم حکم با یکدیگر معارض باشند
شرط پنجم- هر دو حکم قطعی باشند
پس اگر حکم اول قطعی و حکم دوم غیر قطعی باشد، قابل اعاده دادرسی نیست و شخص می تواند نسبت به حکم دوم تجدیدنظرخواهی نماید.
۴.طرف مقابل ، حیله یا تقلبی به کار برده است که این امر ، مورد توجه دادگاه قرار گرفته و منجر به صدور رای ، به نفع وی شده باشد .
نکات مهم در خصوص حیله و تقلب:
الف- حیله و تقلب باید توسط طرف مقابل شما انجام شود و اگر توسط شخص ثالث بدون اطلاع طرف مقابل انجام شود، نمی توان از این جهت برای اعاده دادرسی استفاده کرد.
ب- صرف دروغ گفتن طرف مقابل حیله و تقلب نیست و حتما باید یک عمل متقلبانه انجام گردد.
ج- این حیله و تقلب باید در حکم دادگاه موثر باشد بنابراین اگر بدون حیله و تقلب هم دادگاه همین حکم را صادر می کرد، نمی توان از این جهت استفاده کرد.
د- برای استفاده از این جهت اول باید حکم نهایی اثبات حیله و تقلب اخذ گردد؛ حکم نهایی یعنی حکمی که علاوه بر این که قطعی شده یا قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور نیست یا مهلت فرجام خواهی گذشته است یا توسط دیوان عالی کشور تایید شده است.
۵.دادگاه ، به استناد اسناد و مدارکی حکم به نفع طرف مقابل صادر کرده باشد که پس از قطعیت حکم ، اثبات شود که آن اسناد ، جعلی می باشند .
۶.پس از قطعی شدن حکم ، اسناد و مدارکی به دست آید که نشانگر حقانیت محکوم علیه می باشد و اثبات شود که این اسناد و مدارک ، در جریان دادرسی ، وجود نداشته یا در اختیار متقاضی نبوده است .
برای استفاده از این جهت چهار شرط لازم است:
شرط اول- اسناد و مدارک بعد از صدور حکم قطعی یا قطعی شدن حکم به دست آیند
شرط دوم- اسناد و مدارک به دست آمده دلیل حقانیت درخواست کننده اعاده دادرسی باشد
شرط سوم- مکتوم بودن سند اسناد و مدارک به دست آمده در جریان دادرسی وجود داشته اما شخص به آن دسترسی نداشته است که از این شرط تحت عنوان مکتوم بودن سند یاد می شود
شرط چهارم- عدم دسترسی خواهان به اسناد و مدارک عدم دسترسی خواهان به اسناد و مدارک یا همان مکتوم بودن اسناد و مدارک باید اثبات شود
موارد درخواست اعاده دادرسی کیفری
در ارتباط با موارد قابل طرح اعاده دادرسی در پرونده های کیفری ، می توان به ماده ۴۷۴ قانون آیین دادرسی کیفری اشاره داشت که بر اساس آن ، موارد اعاده دادرسی کیفری ، شامل موارد زیر است :
۱.کسی به اتهام قتل شخص دیگری محکوم شود و سپس ، محرز شود که آن فرد ، زنده است .
۲.عمل ارتکابی متهم ، جرم نبوده و یا اینکه مجازات مورد حکم ، بیشتر از مجازات قانونی باشد .
۳.درباره یک فرد ، به اتهام واحد ، احکام متفاوتی از دادگاه صادر شود .
۴.مشخص شود که مبنای حکم دادگاه ، ارائه اسناد جعلی و یا شهادت دروغ بوده است .
۵.دو نفر به علت انتساب جرمی محکوم شده باشند ؛ به نحوی که از تعارض دو حکم ، بی گناهی یکی از آنها ، احراز گردد .
۶.چند نفر به اتهام ارتکاب جرمی ، به مجازات محکوم شده باشند ؛ در حالی که جرم ، به گونه ای باشد که نتوان بیش از یک مرتکب برای آن در نظر گرفت .
۷.پس از صدور حکم قطعی ، واقعه جدیدی حادث شده و یا ادله جدیدی ارائه شود که به موجب آن ، بتوان بی گناهی محکوم علیه را احراز نمود.
آثار اعاده دادرسی
آثار اعاده دادرسی معمولاً در سه بخش قابل بررسی است:
اثر تعلیقی:
اعاده دادرسی به طور مستقیم اجرای حکم را متوقف نمی‌کند، اما با صدور قرار قبولی اعاده دادرسی، اجرای حکم در هر مرحله‌ای که باشد، به درخواست محکوم علیه متوقف می‌شود. به عبارت دیگر، اعاده دادرسی با قرار قبولی می‌تواند تأثیر تعلیقی داشته باشد که منجر به تعلیق اجرای حکم می‌شود.
اثر انتقالی:
اعاده دادرسی دارای اثر انتقالی است، به این معنی که دادگاه می‌تواند در محدوده جهت ادعا و نقض حکم، مجدداً به موضوع مورد اختلاف و حکمی که صادر شده است، رسیدگی کند و تصمیم جدیدی بگیرد. این امر به طرفین دعوای اعاده دادرسی این امکان را می‌دهد که ادعاهای جدیدی را مطرح کنند و به دادگاه توضیح دهند که چگونه حکم قبلی نقض شده است.
اثر نسبی:
اعاده دادرسی دارای اثر نسبی است، به این معنی که رای صادره در مقام اعاده دادرسی فقط برای طرفین دعوای اعاده دادرسی قابل استفاده است و از آن به عنوان پایه و اساس در دعاوی دیگر استفاده نمی‌شود، مگر اینکه رای مورد نظر غیر قابل تجزیه و تفکیک باشد و به عنوان یک موضوع یکپارچه باید مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
مراحل و نحوه اعاده دادرسی
مراحل درخواست اعاده دادرسی در قانون ایران به شرح زیر است:
۱.تنظیم دادخواست از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضائی
شخصی که می‌خواهد اعاده دادرسی را درخواست کند، باید دادخواست خود را تهیه و تنظیم کند. این مرحله ممکن است از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضائی انجام شود.
۲.پرداخت هزینه دارسی
پرداخت هزینه‌های مربوط به اعاده دادرسی ضروری است. این هزینه‌ها برای پرداخت به دفتر خدمات قضائی معین شده است.
۳.تقدیم دادخواست به دادگاه صادر کننده حکم قطعی توسط دفتر خدمات قضائی
دادخواست پس از تهیه و تنظیم، به دادگاهی که حکم قطعی را صادر کرده است، ارائه می‌شود تا پرونده مورد بررسی قرار گیرد.
اگرچه در اعاده دادرسی از طریق ماده ۴۷۷ قانون آیین دادرسی کیفری، نیازی به ثبت دادخواست نیست. در این حالت، اعتراض به حکم ابتدا توسط رئیس دادگستری استان بررسی می‌شود. اگر رئیس دادگستری استان موضوع را احراز کند، پرونده به رئیس قوه قضاییه ارسال می‌شود. در صورتی که رئیس قوه قضاییه تشخیص دهد که حکم صادره خلاف شرع است، پرونده به شعب خاص ارجاع داده می‌شود تا مورد رسیدگی قرار گیرد.
۴.بررسی پرونده توسط دادگاه
دادگاه ملزم به بررسی پرونده و ادله مطرح شده در دادخواست است.
۵.اظهارنظر دادگاه نسبت به اساس دادخواست
دادگاه باید در مورد مواردی مانند انقضای مهلت مقرر، تحقق علل ارائه دادخواست، تناسب ادله با موضوع دادخواست و مطالب دیگر اظهارنظر کند.
۶.قبول یا رد دادخواست بر اساس وجود شرایط مربوطه
-
اگر دادگاه دادخواست را قبول کند، مراحل اجرای دادخواست و صدور حکم مقتضی آغاز می‌شود.
-
اگر دادگاه دادخواست را رد کند، پرونده مختومه می‌شود.
الف-حالت اول: قبول دادخواست:
خروج پرونده از وضعیت مختومه.
تعیین وقت رسیدگی و احضار طرفین.
تشکیل جلسه رسیدگی.
رسیدگی به ماهیت دعوی و دلایل بیان شده.
صدور حکم مقتضی.
ب-حالت دوم: رد دادخواست:
صدور قرار رد دادخواست.
مختومه شدن پرونده.
مهلت درخواست اعاده دادرسی
مراحل و نحوه اعاده دادرسی، نیازمند توجه به مهلت‌های قانونی نیز است.
مهلت اعاده دادرسی در دعاوی حقوقی و کیفری برای افراد مقیم ایران، ۲۰ روز و برای افراد مقیم خارج از کشور، ۲ ماه می‌باشد. این مهلت در مورد آرای حضوری، از تاریخ ابلاغ رای آغاز می‌شود و در مورد آرای غیابی، از تاریخ انقضای مهلت واخواهی و تجدید نظرخواهی شروع خواهد شد.
در برخی موارد خاص، ممکن است شخصی به دلیل عذر موجه نتواند دادخواست اعاده دادرسی را به موقع ارائه کند. در این مواقع، شخص باید به همراه دادخواست اعاده دادرسی، دلایل عذر خود را نیز به مرجع رسیدگی ارائه دهد. دادگاه ابتدا دلایل عذر را بررسی می‌کند و در صورتی که آنها را موجه تشخیص دهد، قرار قبول دادخواست اعاده دادرسی را صادر می‌کند. برخی از دلایل موجه برای دادگاه عبارتند از:
تحت بازداشت بودن یا بیمار بودن متقاضی
فوت یکی از اعضای خانواده متقاضی
بروز حوادث غیرمترقبه‌ای مانند زلزله
- نکته بسیار مهم این است که در اعاده دادرسی کیفری، شخص در هر زمان که بخواهد می‌تواند درخواست اعاده دادرسی کند، زیرا فرد بی‌گناه نباید به اشتباه مجازات شود.
نکات مهم در خصوص اعاده دادرسی
- در ارتباط با درخواست اعاده دادرسی، احکام صادره از دادگاه بدوی به موجب واخواهی یا تجدیدنظر خواهی نیز شامل این امر می‌شوند. برخی از این احکام شامل موارد زیر هستند:
احکام غیابی صادره
احکام صادره در دعاوی مالی با ارزش خواسته بیش از ۳ میلیون ریال
احکام صادره در دعاوی غیر مالی
احکام صادره در ارتباط با موضوعاتی که اعتراض نسبت به حکم در خارج از مهلت مقرر صورت پذیرد.
-
اگر دادخواست اعاده دادرسی مربوط به قسمتی از حکم باشد، در صورت قبول دادخواست و پذیرش ادله، فقط همان بخش از حکم نقض می‌شود. همچنین، اگر اعاده دادرسی به دلیل مغایرت دو حکم صورت پذیرد، در صورت قبول دادخواست و پذیرش ادله، حکم دوم نقض می‌شود.
-
در صورتی که متقاضی اعاده دادرسی در ارتباط با حکم صادره از دادگاه بدوی یا دادگاه تجدیدنظر باشد، باید برای ارائه دادخواست به دادگستری استان مربوطه مراجعه نماید.
-
اگر درخواست اعاده دادرسی مرتبط با حکم صادره از دیوان عالی کشور باشد، متقاضی باید به دادستانی کل کشور مراجعه کند.
-
اگر درخواست مربوط به حکم صادره از سازمان قضائی نیروهای مسلح باشد، متقاضی باید به حوزه نظارت سازمان قضائی نیروهای مسلح در همان استان مراجعه کند یا به ریاست سازمان قضائی نیروهای مسلح در استان تهران مراجعه نماید.
-
علاوه بر رئیس قوه قضائیه، افراد زیر نیز می‌توانند در صورتی که حکم صادره را خلاف شرع دانستند، مراتب را به ایشان اطلاع داده و اقدامات لازم برای اعاده دادرسی را آغاز کنند:
رئیس دیوان عالی کشور
رئیس کل دادگستری هر استان
دادستان کل کشور
رئیس سازمان قضائی نیروهای مسلح
دادستان اجرای احکام
مرجع رسیدگی به اعاده دادرسی
طبق قانون آیین دادرسی مدنی، دادگاهی که حکم قطعی را صادر کرده است، مسئول رسیدگی به درخواست اعاده دادرسی است. به عنوان مثال، اگر حکم قطعی توسط دادگاه ابتدایی یا دادگاه بدوی صادر شده باشد، دادگاه ابتدایی خود به درخواست اعاده دادرسی پاسخ می‌دهد. همچنین، اگر حکم قطعی توسط دادگاه تجدیدنظر صادر شده باشد، همان دادگاه تجدیدنظر مسئولیت رسیدگی به درخواست اعاده دادرسی را بر عهده دارد.