جرائم پزشکی
قصور و تقصیر پزشکی
قصور پزشکی : مترادف با غفلت و خطایی که فرد سهوا مرتکب آن میشود .
تقصیر پزشکی: تقصیر به معنای خطایی است که فرد به نحو عمدی آن را انجام میدهد.
به وضوح مشخص است که این دو تعریف در نقطه مقابل یکدیگر قرار دارند.
قصور پزشکی به چهار دسته تقسیم می شود:
الف) بی مبالاتی
بی مبالاتی: در لغت به معنای بی تدبیری،بدون فکرعمل کردن،بی اعتنایی در واقع بی مبالاتی یعنی کاری که فرد باید انجام می داده ولی به آن عمل نکرده است.(همان بی احتیاطی به صورت ترک فعل است.)
ب) بی احتیاطی
بی احتیاطی:انجام عمل بدون دقت لازم
در واقع در این حالت شخص بدون توجه به نتایج عملی که معمولا و از نظر عرف قابل پیش بینی است کاری را انجام می دهد که باعث ایراد صدمات جسمانی و یا باعث ضرر رسانیدن به سایر افراد می شود.
ج) نداشتن مهارت: ۱-عدم مهارت علمی 2-عدم مهارت عملی
عدم مهارت:نداشتن توانایی جسمی و روانی برای انجام کاری که برای انجام صحیح آن عمل ضروری است.همان طور که در بالا بیان شد به دو دسته ی عدم مهارت علمی و عدم مهارت عملی تقسیم می شود. همه خطاها منجر به آسیب نمی شوند،به آنهایی که تا مرز آسیب پیشرفته ولی به خیر می گذرند موارد نزدیک به خطا(near miss)یا به خیر گذشته ، و به مواردی که اتفاق می افتند ولی منجر به آسیب نمی شوند بدون عارضه(no harm)می گویند اما مواردی که با وقوع عارضه ای جدی همراهند اصطلاحا فاجعه آمیز (sentinel)گفته می شود. و از آن رو که بیش از نیمی از آنها قابل پیشگیری هستند دارای اهمیت فراوان میباشند
د) عدم رعایت نظامات دولتی
این مورد به معنای عدم توجه به قوانین، آئین‌نامه‌ها، بخش‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های نظام پزشکی و وزارت بهداشت است.
لازم به ذکر است که لفظ قصور پزشکی در صورت داشتن یکی از شرایط‌های زیر به کار برده میشود:
-
اگر پزشک مسئولیت بیمار و تشخیص بیماری وی را بر عهده گرفته باشد.
-
اگر پزشک در راستای بهبودی بیمار (درمان و جراحی)، اقدامی بر خلاف قوانین علمی و قانونی انجام داده باشد.
-
اگر روش درمانی پزشک موجب ضرر و زیان جانی به بیمار شده باشد.
شرایط احراز قصور پزشکی:
در قانون اساسی، اصل بر این است که پزشک مرتکب هیچ‌گونه غفلت و کوتاهی نشود. اما اگر چنانچه شخصی ادعایی مبنی بر قصور پزشکی، پزشک داشته باشد، باید ادله و مدارکی قوی برای اثبات ادعای خود مبنی بر بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی پزشک برای ارائه داشته باشد . در احراز قصور پزشکی، اگر مدارک و شواهد ارائه شده و نامه پزشک قانونی قصور را تایید کند، حاکم قضایی مربوطه، رای بر محکومیت پزشک صادر میکند.
به اختصار می‌توانیم شرایط احراز جرم پزشکی را این‌گونه تعریف کنیم:
-
وجود رابطه حرفه‌ای و قانونی میان پزشک و بیمار: بدون این رابطه ادعای قصور پزشکی، پیگیری نمی‌شود.
-
سهل‌انگاری یا قصور در انجام وظیفه: برای اثبات جرم لازم است نشان داده شود پزشک اصول علمی یا استانداردهای درمانی را رعایت نکرده است.
-
ایجاد آسیب به بیمار: در این شرایط باید اثبات شود بیمار از لحاظ جسمی یا روانی، آسیب دیده است.
-
اثبات وجود علت آسیب: در جرایم پزشکی باید ثابت شود آسیب، ناشی از قصور بیمار یا پزشک است. طبق ارزیابی‌ها مشخص میشود که خطای پزشک به‌طور مستقیم باعث آسیب به بیمار شده یا عوامل دیگری در ایجاد آن، نقش داشته است.
-
عمد یا غیرعمد بودن اشتباه: از دیگر شروط مهم احراز جرایم پزشکی، تشخیص عمدی و غیرعمدی بودن عمل پزشک است که با مجازات یا تدابیر جبرانی مواجه میشود.
برای احراز قصور پزشکی، ادله و مدارک قابل ارائه به دادگاه شامل: پرونده‌های پزشکی، تصویر از ناحیه آسیب دیده قبل و بعد از عمل(این امر در قصور پزشکی عمل زیبایی بسیار مهم است)، دفترچه درمانی، نسخه تجویز شده توسط پزشک و هزینه‌های پرداختی به پزشک، میشود.
مجازات جرایم پزشکی
مجازات جرائم پزشکی بسته به نوع و شدت آن، همچنین آسیب وارد شده به بیمار متفاوت هستند.
مجازات‌ها به‌طور کلی به ۲ دسته مجازات‌های کیفری و مجازات‌های اداری و انضباطی تقسیم می‌شوند.
-
در مجازات‌های کیفری، مراجع قضایی جرم پزشکی منجر به مرگ را به حبس‌های کوتاه‌مدت یا بلندمدت محکوم می‌کنند. در مواردی نیز پرداخت دیه و جریمه‌های مالی برای متخلف در نظر گرفته میشود.
-
در مجازات‌های اداری و انضباطی، نهادها و نظام پزشکی، تعلیق موقت یا لغو پروانه پزشکی، اخطار و توبیخ، همچنین درج سوءسابقه در پرونده حرفه‌ای را در نظر می‌گیرند. در پرونده‌های سنگین‌تر نیز محدودیت‌هایی را برای فعالیت پزشک وضع می‌کنند. گاهی هم ممکن است برای همیشه پروانه فعالیت پزشک، باطل شود.
نحوه شکایت و رسیدگی به جرایم پزشکی:
شکایت و رسیدگی به جرائم پزشکی یک فرایند قانونی و اداری است که به منظور بررسی شکایت و احقاق حق بیمار، دنبال میشود. مراحل رسیدگی به جرایم پزشکی به ترتیب به قرار زیر هستند:
ثبت شکایت
بررسی اولیه و تشکیل پرونده
تعیین شعبه رسیدگی
ارجاع به کمیسیون تخصصی
احضار طرفین و بررسی شواهد
صدور رای و تعیین مجازات
امکان اعتراض به رای
اجرای حکم و پیگیری نهایی
در این حوزه، وکیل جرائم پزشکی با دانش و تجربه خود در زمینه حقوق پزشکی و قوانین مرتبط به‌دنبال دفاع از موکلین است. این وکلا به مباحث علمی و فنی پزشکی مسلط هستند و می‌توانند در مراجع ذی‌صلاح، دفاعیات مستدل انجام دهند. کمک گرفتن از بهترین وکیل کیفری در تهران با تخصص جرایم پزشکی، تفاوت بزرگی در نتیجه پرونده‌های جرایم پزشکی ایجاد میکند.
مراجع صالح رسیدگی به جرائم پزشکی
در رسیدگی به جرائم پزشکی چند مرجع ذی‌صلاح وجود دارند که مسئول بررسی، رسیدگی و اجرای عدالت در این پرونده‌ها هستند. مهم‌ترین مراجعی که به این جرایم رسیدگی می‌کنند، عبارت‌اند از:
سازمان نظام پزشکی:
یکی از نهادهای اصلی که به تخلفات و جرایم پزشکی حرفه‌ای پزشکان، رسیدگی میکند.
دادگاه‌های ویژه جرایم پزشکی:
دادسراها و دادگاه‌ها جرایم پزشکی زیرمجموعه قوه قضاییه هستند و وظیفه رسیدگی به جرایم و مجازات‌های سنگین‌تر را به عهده دارند. موضوعاتی که جنبه حقوقی و قضایی قابل پیگیری دارند در این مراجع، رسیدگی می‌شوند.
شورای حل اختلاف:
برخی از پرونده‌های امور پزشکی که مرتبط با شکایات مالی تا سقف ۲۰ میلیون تومان است در شورای حل اختلاف، رسیدگی می‌شوند.
سازمان تعزیرات حکومتی:
در مواردی مانند ایجاد موسسات پزشکی غیرمجاز، موسسه بدون پروانه و خودداری بیمارستان‌ها از پذیرش و ارائه خدمات، سازمان تعزیرات حکومتی صلاحیت رسیدگی دارد.
دادگاه‌های عمومی و کیفری:
در مواردی که جنبه کیفری و مالی شدیدتری مطرح یا درخواست غرامت‌ها بالا باشند، پرونده‌ها به دادگاه‌های عمومی یا کیفری ارجاع داده می‌شوند. همچنین خودداری از ارائه خدمات پزشکی، دخالت در امور پزشکی و دارویی، واگذاری و اداره موسسه پزشکی به‌غیر بدون مجوز قانونی هم توسط دادگاه انقلاب اسلامی رسیدگی می‌شوند.
مجازات قصور پزشکی منجر به فوت
مجازات قصور پزشکی در مواردی که منجر به فوت بیمار شود، شرایط متفاوتی داشته و در چنین مواردی پزشک معالج علاوه بر تادیه‌ی دیه کامل انسان یا بر اساس میزان تقصیر، موظف به پرداخت دیه تقصیر پزشکی بوده و همچنین به حبس نیز محکوم خواهد گردید.
دلیل محکومیت به حبس پزشک معالج متخلف نیز، اجرای حکم منطبق بر مفاد ماده ۶۱۶ قانون مجازات اسلامی می‌باشد. مطابق مفاد این ماده‌ی قانونی، درصورتی‌که قتل غیر عمد به‌واسطه بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی یا اقدام به امری که در آن مهارت نداشته، رخ دهد، موجب محکومیت مرتکب به حبس از یک تا سه سال خواهد شد.
مدارک اثبات وقوع قصور پزشکی
برای اثبات قصور پزشکی در محکمه‌ی قضایی مربوطه نیاز به انجام مراحل زیر می‌باشد:
- گزارش‌های پزشکی
یکی از مهم‌ترین مدارکی که باید در این خصوص جمع‌آوری نمایید، گزارشات پزشکی می‌باشد. این گزارش‌ها شامل تشخیص‌های پزشکی و سوابق جراحی، سوابق درمانی و نتایج آزمایشات مربوطه است. زیرا بررسی دقیق مدارک مذکور می‌تواند بیانگر این موضوع باشد که آیا درمان یا تشخیص بیماری درست انجام شده است یا خیر.
- گواهی کارشناسی پزشکی
از دیگر مدارک اصلی در این خصوص، گواهی کارشناسی پزشکی ارائه شده از سوی پزشکان متخصص پزشکی قانونی می‌باشد. گواهی مذکور شامل تحلیل کارشناسی دقیقی از نحوه‌ی عملکرد پزشک متخلف را ارائه داده و نظر کارشناسی در مورد قصور احتمالی پزشک را نشان میدهد.
- شهادت شهود
گواهی شاهدان، خصوصا کادر درمانی که در هنگام واقع شدن حادثه حضور داشته‌اند، می‌تواند نقش مهمی در روند اثبات قصور پزشکی داشته باشد. زیرا شهادت کادر درمان می‌تواند بیانگر این باشد که چه اقداماتی انجام شده یا نشده است و چگونه بر روند درمانی و معالجات بیمار از سوی پزشک معالج تأثیر داشته است.
- عکس‌ها و فیلم‌های پزشکی
در پاره‌ای از موارد نیز، تصاویر و فیلم‌های پزشکی از قبیل تصاویر ام آر آی، سی‌تی اسکن و رادیولوژی می‌توانند در خصوص اثبات قصور پزشکی کمک شایانی نمایند. این مدارک و تصاویر می‌توانند بیانگر نقص یا اشتباه در تشخیص و درمان بیمار باشند.
- فرم‌های رضایت‌نامه
برای اثبات قصور پزشکی بررسی فرم‌های مذکور نیز بسیار دارای اهمیت می‌باشد زیرا قبل از انجام عمل جراحی یا انجام درمان خاصی آنها را امضا کرده‌اید و بررسی این فرم‌ها نشان می‌دهند که آیا توضیحات درست و کاملی به شما در مورد فواید احتمالی و ریسک‌های روند خاص درمانی داده شده است یا خیر.
نحوه طرح دعوی و شکایت علیه قصور پزشکی
به مشابه قریب به اتفاق روند قضایی تمامی پرونده‌ها، شما باید ابتدا برای ثبت شکایت خود به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه نموده و شکایت کتبی خود را از پزشک معالج، کادر درمانی، بیمارستان و یا هر مرکز درمانی دیگری به ثبت برسانید.
پس از ثبت شکایت، در تاریخ تعیین شده، بیمار و پزشک متخلف باید در دادسرا حضور پیدا کرده و شرح کامل ماوقع و مدارک، شکایت و دفاعیات خود را بیان نمایند تا بعد از آن پرونده به‌طور کامل بررسی شده و نهایتا رای قاضی صادر شود.
نحوه رسیدگی به شکایت قصور پزشکی
رسیدگی به قصور پزشکی در حیطه‌ی وظایف کارشناسان سازمان نظام پزشکی می‌باشد و غالبا با ارجاع پرونده به شورای حل اختلاف ویژه امور بهداشت آغاز میشود. شورای حل اختلاف ابتدا به‌منظور برقراری صلح میان پزشک معالج و بیمار شاکی تلاش میکند و در صورت عدم تحقق آن، پرونده به دادسرای ویژه رسیدگی به جرایم پزشکی و دارویی پزشکان ارجاع داده میشود.
روند رسیدگی به پرونده‌های پزشکی در دادسرای جرایم پزشکی نیز این‌گونه است که پس از طرح و ارجاع موضوع به کمیسیون‌های پزشکی، پرونده بررسی شده و در صورتی که قصور پزشک و کادر درمانی محرز شود، موارد به شعبه رسیدگی کننده‌ی پرونده ارسال می‌گردد.
پس از ارسال پرونده به شعبه رسیدگی کننده، پزشک متخلف و یا تیم پزشکی که از آنها شکایت شده برای ادای توضیحات احضار می‌شوند.
بعد از ادای توضیحات از سوی نامبردگان، چنانچه برای قاضی دادگاه اثبات شود که قصوری رخ نداده است قرار منع یا توقف تعقیب صادر می‌نماید.
اما در غیراینصورت پرونده‌ی مربوطه را با صدور کیفرخواست پرونده به دادگاه ارسال میکند و دادگاه عمومی جزایی نیز بر اساس محتویات پرونده، نظریه کارشناس و دفاعیات هردو طرف دعوی اقدام به صدور حکم می‌نماید.
باید متذکر شویم که در دادگاه‌های عمومی قصور پزشکی از لحاظ جنبه‌ی جزایی و یا حقوقی موضوع قابل رسیدگی است. اما از جنبه‌ی کیفری، اگر اقدامات پزشک متخلف که منجر به ایراد آسیب و صدمات بدنی در بیمار شده است، عمد و یا غیرعمد تشخیص داده شود، دادگاه متناسب با آن حکم صادر میکند.
مطابق ماده ۲۳ قانون مجازات اسلامی سال ۱۳۹۲ پزشک مرتکب تخلف قصور پزشکی را به مجازات‌های تبعی شامل محرومیت دوره‌ای به اشتغال حرفه پزشکی و یا لغو پروانه طبابت محکوم میکند.
از منظر حقوقی نیز، قانون مجازات اسلامی در ماده ۴۹۵ پیش‌بینی نموده است که هرگاه پزشک در روند معالجاتی که انجام میدهد موجب تلف یا آسیب بدنی به بیمار خویش شود، باید نسبت به پرداخت دیه به بیمار اقدام نماید
مرور زمان در جرم قصور پزشکی
چون قصور پزشکی که منجر به ایجاد آسیب، صدمه و عوارض مربوطه در بیمار میشود، در دسته‌ی جرایم غیرعمد قرار می‌گیرد، طبیعتا مهلت و مرور زمان برای طرح شکایت در جرایم پزشکی دارای فرصت و محدوده‌ی زمانی خاصی نمی‌باشد. برابر مفاد قانون مجازات اسلامی، برای طرح شکایت و اقدام قانونی در خصوص جرایم غیرعمد، مهلت خاصی در نظر گرفته نشده است.
یعنی قانون‌گذار برای ثبت و طرح شکایت بیمار از یک جرم غیرعمدی و جرایم پزشکی، مهلت محدود برای شکایت تعیین نکرده است. بلکه بیمار می‌تواند هر زمان با بروز آسیب و عارضه، نسبت به طرح شکایت از پزشک معالج خود اقدام نماید و مهم نیست که از زمان عمل درمانی یا زیبایی وی چه مدت زمانی گذشته باشد.
آیا قصور پزشکی قابل گذشت است؟
باید بگوئیم که قصور پزشکی، افزون بر جنبه‌ی خصوصی که مشمول پرداخت دیه به ذی‌نفع می‌باشد، دارای جنبه‌ی عمومی نیز بوده و می‌تواند منجر به مجازات‌هایی مانند حبس یا جزای نقدی شود.
به‌عنوان مثال، اگر قصور پزشکی منجر به فوت بیماری شود، پزشک متخلف ممکن است به حبس از یک تا سه سال محکوم گردد. پس صرف پرداخت دیه و رضایت شاکی خصوصی دلیل بر گذشت و توقف روند تعقیب قضایی پزشک متخلف نمی‌باشد.