خیانت در امانت
یکی از جرائم مربوط به اموال و مالکیت ،جرم خیانت در امانت است .در این جرم شخص اموالی که به او سپرده شده است را با انجام اقدامات و تحت شرایط خاصی مورد خیانت قرار می دهد .
ارکان جرم خیانت در امانت
برای تحقق جرم خیانت در امانت وجود عناصر زیر ضروری است .
وجود رابطه امانی
ابتدا باید مالی به شخص امین سپرده شود و وجود یک رابطه حقوقی امانی امری ضروری است این رابطه حقوقی امانی باید ناشی از یک قرارداد بین امین و خائن باشد.
کلیه عقود امانی مثل عاریه و مضاربه و مساقات و… مشمول بزه خیانت در امانت خواهند بود. همچنین ضرورتی به وجود عقد امانت آور نبوده و چنانچه در سایر روابط حقوقی که بنا بر استرداد مال یا به مصرف معین رسانیدن آن وجود داشته باشد خیانت در امانت محقق می گردد (مثل کار با اجرت یا بی اجرت)
سپردن مال به امین
مال مورد امانت باید به امین سپرده شده باشد .لزوم وجود سپرده بودن مال یا نوشته به موجب قانون و آراء دیوان عالی کشور مورد توجه قرار گرفته است بنابراین تصرف در مال گم شده خیانت در امانت نخواهد بود. از سوی دیگر، ضرورتی به سپردن عین مال نبوده و وجه حاصل از فروش مالی که به امین سپرده شده و یا عواید و منافع حاصل از مال سپرده شده نیز به تبع خود مال سپرده شده به امین محسوب می گردد .
شرط استرداد مال
در صورتی می توان استعمال، تصاحب، تلف یا مفقود نمودن مال را خیانت در امانت دانست که حین دادن مال شرط شده باشد ، مال مسترد شود ؛
یعنی زمانی که مالی را به شخصی تحویل میدهیم ، شرط یا توافقمان در آن لحظه این باشد او مال را به مالک یا هر شخصی که از سوی مالک معرفی می شود مسترد نماید ( بازگرداند) یا به مصرف معین برساند بنابراین اگر چکی را به صورت قرضی به شخصی بدهیم که شخص با آن مثلا یخچال بخرد نمی توانیم به دلیل آن که چک را تحویل صاحب فروشگاه داده از وی شکایت خیانت در امانت نماییم چرا که شرط شده بود که این چک برای مصرف مشخص (خرید یخچال و تحویل به صاحب فروشگاه) استفاده شود.
توجه داشته باشیم که هر موردی که شخص موظف به استرداد و بازگرداندن مال است و استرداد ننماید یا تلف و مفقود و استعمال نماید، جرم خیانت در امانت نیست بلکه باید مال توسط صاحب مال به امانت داده شود و شرط بازگرداندن مال شده باشد.
به طور مثال قطعا مالی که پیدا می کنیم باید به صاحب آن مسترد نماییم اما چون توسط صاحب مال به ما سپرده نشده، خیانت در امانت منتفی است.
یا امکان دارد مالی با این فرض که شخص مستحق آن است به وی داده شود بعدها مشخص گردد مستحق نبوده است؛ در این مورد نیز خیانت در امانت منتفی است هرچند شخص مکلف به استرداد مال به مالک است.
مال مورد امانت توسط امین استعمال و استفاده شود
مثلا مصالح ساختمانی را به شخصی به عنوان امانت سپرده اید و او آن را در ساختمان خویش به کار برد یا خودرو خود را به شخصی به امانت سپرده و شرط کرده اید که مورد استفاده قرار نگیرد اما شخص خودروی شما را روشن و رانندگی نماید. (خائن در امانت باید از اموال استفاده کند)
مال مورد امانت توسط امین تصاحب شود
امین نسبت به مالی که به وی به عنوان امانت سپرده شده همانند مالک مال برخورد نماید مثلا را مال را بفروشد یا مال را در رهن قرار دهد یا گرو بگذارد یا با وجود درخواست صاحبِ مال ، آن را پس ندهد.
مال مورد امانت توسط امین تلف شود
امین مال مورد امانت را از بین ببرد. نکته مهم آن که این از بین بردن می تواند به صورت انجام یک عمل باشد مثلا آتش زدن مال یا عدم انجام یک عمل باشد مثلا غذا ندادن به حیوان. پس با عمل نکردن و یا ترک فعل هم می توان مرتکب خیانت در امانت شد.
مال مورد امانت توسط امین مفقود شود
امین مال مورد امانت را مفقود کند به طور مثال خودرو را در محلی نا معلوم رها کند
موضوع جرم خیانت در امانت
موضوع جرم خیانت در امانت باید عین مال یا وسیله تحصیل (به دست آوردن) مال باشد.
جرم خیانت در امانت وقتی قابل تصور است که استعمال، تصاحب، تلف یا مفقود نمودن نسبت به عین و خود مال و یا وسلیه به دست آوردن مال همانند چک، سفته یا هر سندی که به واسطه آن بتوان مالی به دست آورد، صورت گیرد بنابراین این جرم نسبت به مواردی که ارزش مالی از نظر قانونی ندارند، واقع نمی شود.
به طور مثال استعمال، تصاحب، تلف یا مفقود نمودن مشروبات الکلی و مواد مخدر و همچنین اسناد هویتی مثل کارت ملی و شناسنامه و سند مالکیت زمین یا آپارتمان، جرم خیانت در امانت نیست. مشروبات الکلی چون قانونا نمی توان خرید و فروش کرد ، در نتیجه ارزش مالی هم برای آن درنظر گرفته نمی شود .
همچنین اگر شخصی کارت ملی ، شناسنامه شما را پس نداد ، نمی توانید به اتهام خیانت در امانت از او شکایت کنید ، چون کارت ملی ارزش مالی ندارد و قابلیت خرید و فروش قانونی در بازار را ندارد.
عنصر معنوی جرم خیانت در امانت
یکی از شرایط مهم تحقق خیانت در امانت این است که امین می بایست با سوءنیت اقدام به استعمال، تصاحب، تلف یا مفقود نمودن مال نماید
توضیح آن که ممکن است مال بر اثر آتش سوزی غیر عمدی و حوادث طبیعی تلف یا مفقود شود یا مال از وی سرقت شود در این موارد جرم خیانت در امانت واقع نشده است زیرا در صورتی امین مجرم است که عمداً اقدام به استعمال، تصاحب، تلف یا مفقود نمودن مال به ضرر صاحب آن نماید.
در مواردی امکان دارد فرد به دلیل آن که طلبی از صاحب مال دارد از بازگرداندن مال خودداری کند؛ اصطلاحا گروکشی کند . یعنی می گوید تا زمانی که طلب داده نشود ، مال را به صاحب آن باز نمی گرداند
در این موارد اکثر قضات اعتقاد دارند که امین سوءنیت ندارد و مرتکب جرم خیانت در امانت نشده است. در فقه شیعه این امر تحت عنوان تقاص مطرح است که از نظر فقها در مواردی امکان دارد. هر چند توصیه می شود در این موارد شخص به دادگاه مراجعه و دعوا طرح نماید و همان مال را با قرار تامین خواسته نزد خود توقیف نماید تا در مظان اتهام قرار نگیرد.
خیانت در امانت جرمی با جنبه خصوصی
خیانت در امانت از جمله جرائم خصوصی است و تعقیب متهم و رسیدگی دادگاه با شکایت شاکی خصوصی شروع می شود و با شکایت شاکی خصوصی پایان می یابد و تعقیب و مجازات متهم منوط به خواست شاکی خصوصی است.
مجازات جرم خیانت در امانت
به موجب ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی مجازات خیانت در امانت سه ماه تا ۱۸ ماه حبس است. همانطور که بیان شد ،این جرم از جرایم قابل گذشت است که در صورت گذشت شاکی در هر مرحله ای مجازات لغو می شود. چنان چه گذشت قبل از صدور حکم قطعی یا قطعیت حکم باشد قرار موقوفی تعقیب و پس از آن قرار موقوفی اجرا صادر می گردد.