عقد

نوشتن و تنظیم قرارداد دغدغه افراد زیادی می باشد که می خواهند با طرف مقابل معامله کنند.اما شناخت درستی نسبت به آن ندارند.

قرارداد همان معادل عقد در قانون مدنی می باشد.پس در واقع قرارداد بستن معادل انعقاد عقد می باشد،که یکی از اعمال حقوقی اشخاص است که همواره حتی ناخواسته با آن روبه رو می شوند.برای مثال خرید و فروش خانه یا اجاره آن که برای همه ما پیش می آید.یا تعویض خودرو که امری بدیهیست.

اولین ماده از مواد مربوط به قواعد عمومی قراردادها ماده‌ی ۱۸۳ قانون مدنی راجب تعریف عقد است که، عقد یک عمل حقوقی است که از توافق اراده‌ی دو یا چند نفر ناشی می‌شود. اثر عقد ایجاد تعهد برگردن یکی به‌نفع دیگری است.

البته این تعریف از نظر حقوق دانان تعریفی کامل نیست زیرا که شامل قراردادهایی که موضوع آنها انتقال تعهد یا سقوط تعهداتی باشد نمی‌گردد .یادتان باشد موضوع عقد همیشه ایجاد تعهد نیست بلکه ممکن است انتقال تعهد باشد برای مثال،بدهکار با موافقت بستانکار بدهی خود را به شخص دیگری منتقل می‌نماید و همچنین ممکن است موضوع عقد سقوط تعهدات باشد برای مثال متعهد و متعهدله مثلا موجر و مستاجر با رضایت متقابل بر بر هم زدن تعهد خود توافق کنند. این نوع قرارداد را در حقوق اقاله می‌نامند.

پس در تعریفی جامعه از عقد می‌توان گفت عقد عبارت است از توافق اراده‌ی طرفین به منظور ایجاد یک اثر حقوقی اعم از این که این اثر به وجود آمدن یا تغییر یا سقوط تعهدات باشد.

تقسیمات عقد در قانون مدنی

عقود و معاملات به اقسام ذیل منقسم می‌شود:

• عقد لازم

عقد لازم قراردادی است که هیچ‌یک از طرفین نمی‌توانند بدون رضایت دیگری آن را فسخ کنند. این نوع عقد معمولاً برای تضمین اجرای تعهدات مهم استفاده می‌شود.

• عقد جایز

عقد جایز به قراردادی گفته می‌شود که هر یک از طرفین می‌توانند هر زمان که بخواهند آن را فسخ کنند. از این نوع عقد برای توافقات کوتاه‌مدت و غیرمهم استفاده می‌شود.

• عقد معین

عقد معین به قراردادهایی گفته می‌شود که قانون برای آن‌ها شرایط و ضوابط خاصی را تعیین کرده است، مانند عقد بیع، اجاره و قرض. قوانین مدنی شرایط و آثار این عقود را مشخص کرده‌اند.

• عقد نامعین

عقد نامعین قراردادی است که در قانون شرایط خاصی برای آن پیش‌بینی نشده است و طرفین می‌توانند شرایط آن را طبق توافق خود تعیین کنند. این نوع عقد به انعطاف‌پذیری بیشتر در توافقات کمک می‌کند.

• عقد تملیکی

عقد تملیکی قراردادی است که به موجب آن مالکیت مالی از یک طرف به طرف دیگر منتقل می‌شود. مانند عقد خرید و فروش.

• عقد عهدی

عقد عهدی به قراردادی گفته می‌شود که طرفین تعهد به انجام یا عدم انجام کاری دارند. مانند عقد اجاره که مستأجر متعهد به پرداخت اجاره‌بها می‌شود.

• عقد رضایی

عقد رضایی قراردادهایی می‌باشند که به صرف توافق اراده طرفین به شرط اینکه به نحوی از انها بیان و ابراز شده باشد واقع می‌شود و تحقق آن به تشریفات و شکل خاصی مانند به کار بردن الفاظ معین یا تنظیم سند نیاز ندارد.

• عقد تشریفاتی

عقد تشریفاتی شکلی از قراردادها می‌باشد که با تشریفات خاصی واقع می‌شود و صرف توافق طرفین برای وقوع آن کافی نیست. بنابراین برای تحقق عقد تشریفاتی اراده باید به شکل خاصی بیان شده باشد.

• عقد خیاری

طبق تعریف ماده‌ی ۱۸۸ قانون مدنی:(عقد خیاری آن است که برای طرفین یا یکی از آنها یا برای ثالثی اختیار فسخ باشد.) بهتر است بدانید خیار در لغت به معنای همان اختیار است و عقد خیاری را به همین جهت به این نام خوانده‌اند که در آن اختیار بر هم زدن معامله برای هر دو طرف یا یکی از آنها یا برای شخص سومی شرط شده باشد. این نوع خیار را خیار شرط می‌گویند.

• عقد معوض

عقد معوض یا معاوضی قراردادی است که به موجب آن یکی از طرفین مالی به طرف دیگر می‌دهد و در ازای آن مالی دریافت میکند.در عقد معوض دو عوض وجود دارند یکی در مقابل دیگری قرار می‌گیرد. به عبارت دیگر این عقد مبادله مال با مال دیگر است .خواه هم زمان یا بعداً دریافت گردد.بنا به گفته ماده ۳۳۸ و ۴۶۶ قانون مدنی عقد بیع و اجاره از عقود معوض هستند.

• عقد غیرمعوض

عقد غیر معوض یا مجانی قراردادی است که به موجب آن یکی از طرفین مالی به طرف دیگر می‌دهد بدون آنکه چیزی در مقابل دریافت کند. در این نوع عقد مبادله ارزش‌ها به چشم نمی‌خورد و چیزی که یکی از طرفین به دیگری می‌دهد بلاعوض است.عقد هبه و عاریه از این گونه عقود محسوب می‌شوند.

• عقد منجز

عقدی است که اثر عقد موقوف به امر دیگری نیست. مثلاً چنانکه کسی مالی را به دیگری بفروشد بدون اینکه تملیک را منوط به امر خاصی کند.

• عقد معلق

عقدی است که با اراده قطعی و مسلم طرفین واقع می‌شود اما تا وقوع امر دیگری که در عقد پیش‌بینی شده است، تأثیر کامل آن به تأخیر می‌افتد. مثلاً مردی به زنی می‌گوید:

این خانه را به تو فروختم مشروط براینکه با من ازدواج کنی و زن قبول می‌کند. توجه شود که آنچه در این نوع عقد معلق و منوط به امر خارجی است در حقیقت، خود عقد و انشاء نیست بلکه اثر یا تعهدی است که از آن ناشی می‌شود.

به‌طورکلی برای اینکه قرارداد منعقد شده بین طرفی مؤثر باشد باید ارکان اصلی قرارداد دارای شرایط ویژه‌ای باشند که به آنها شرایط اساسی صحت معاملات گفته می‌شود و در انواع قراردادها یکسان است. از جمله:

• طرفین معامله:

به‌طورکلی طرفین عقد باید به طور کامل معرفی و مشخص شوند. همچنین باید مطمئن شوید که قرارداد شخص امضاکننده دارای صلاحیت امضای قرارداد است در غیر این صورت قرارداد غیرنافذ خواهد بود.

• موضوع مطروحه:

موضوع قرارداد در واقع ماهیت و اقدامی است طرفین قرارداد خود را متعهد به انجام آن می‌دانند.

• مدت‌زمان تعهد قرارداد:

تعیین مدت قرارداد به معنای تعیین شروع و پایان تعهدات است که در برخی قراردادها ارزشی حیاتی دارد.

• ذکر مبلغ بابت ارائه خدمت یا کالا و تعهدات:

درج مبلغ قرارداد به طور شفاف و دقیق به همراه تعیین تکلیف کسورات قانونی تا حد زیادی از اختلافات آتی طرفین جلوگیری می‌کند.

• مرجع قانونی:

مراجع قانونی یا مرجع حل اختلاف نیز توسط طرفی قابل‌تعیین است. در واقع باتوجه‌به احتمال وقوع اختلاف در آینده تعیین دادگاه یا داوری از پیش می‌تواند صورت گیرد.

• شروط اساسی و صحت قرارداد:

تعیین شروع اساسی و تعهدات طرفین به همراه ضمانت اجرای مناسب پیش‌بینی‌پذیری اختلافات را افزایش داده و روند اجرای قرارداد را بهبود می‌دهد.

• رضایت و قصد در انجام قرارداد:

دارابودن قصد به معنای ابراز اراده ظاهری به‌طوری‌که قصد انعقاد عقد از آن استنباط شود و رضایت به معنای راضی بودن نسبت به انعقاد قرارداد است. عدم قصد انعقاد منجر به ابطال و عدم رضایت منجر به عدم نفوذ عقد می‌شود.

• اهلیت و محجوریت طرفین معامله:

به‌طورکلی متعاملین باید برای انعقاد قرارداد دارای اهلیت باشند؛ یعنی بالغ، رشید و عاقل باشد. قراردادهایی که توسط کودک، دیوانه و سفیه منعقد می‌شود بسته به شرایط مختلف باطل و یا غیرنافذ خواهد بود.

• موضوع معین و معلوم:

معلوم بودن مورد معامله یعنی ویژگی‌های مورد معامله از جمله جنس، وصف و مقدار باید مشخص باشد. همچنین مورد معامله باید مصداقی معین باشد؛ یعنی بین چند چیز مردد نباشد.

• مشروعیت جهت معامله:

یکی از ارکان اساسی قرارداد مشروعیت است بدین معنا که جهت معامله باید دارای منفعت عقلانی باشد و غیرقانونی نباشد.

کاربردهای عقود

تجاری: تنظیم قراردادهای خرید و فروش، تأمین کالا و خدمات.
اجتماعی: تنظیم توافقاتی مانند ازدواج و اجاره مسکن.
مالی: وام‌ها و تسهیلات بانکی.
حمل و نقل: قراردادهای مربوط به حمل‌ونقل کالا و مسافر.

ارکان قرارداد و عقود

ارکان قرارداد حقوقی شامل سه رکن عمده است:

• موضوع:

موضوع تعهد می‌تواند فعل به معنای انجام کار مادی مثل ساخت آپارتمان یا حقوقی مثل فروش یا ترک فعل به معنای عدم انجام کار مادی مثل عدم افشای سر تجاری یا حقوقی مثل عدم انتقال عین مستاجره باشد؛ بنابراین موضوع تعهد باید معلوم، معین و مقدور باشد.

• طرفین:

یکی دیگر از ارکان قراردادها طرفین قرارداد است. طرفین تعهد شامل یک یا چند شخص حقیقی یا حقوقی است که متعهد یا متعهدله یک قرارداد گردیده‌اند.

• رابطهٔ حقوقی:

رابطهٔ حقوقی، رابطه‌ای است که به‌موجب آن متعهدله می‌تواند الزام متعهد به ایفای تعهد خود را درخواست نماید. به‌واسطه این رابطه ضمانت اجرایی نقض تعهد ممکن می‌شود از جمله رجوع به انواع دادگاه و غیره.

آثار عقود و قرارداد

به‌طورکلی می‌توان گفت مهم‌ترین اثر انعقاد قرارداد ایجاد حقوق و تکالیفی برای هر یک از طرفین قرارداد است. اما به طور جزئی‌تر آثار قراردادها بسته به انواع عقود متفاوت است. برای مثال عقد اجاره و بیع هر دو حقوق و تکالیفی برای طرفین قرارداد ایجاد می‌کنند. اما اثر مهم عقد بیع تملیک عین و اثر مهم عقد اجاره تملیک منفعت برای مدت معلوم است؛ بنابراین آثار همهٔ انواع قراردادها یکسان نیست.

قانون عقود و قراردادها

قوانین عقد قرارداد در خصوص عقود معین محدود به قانون مدنی خواهد بود؛ چراکه تمامی احکام و شرایط عقود معین در قانون مدنی تشریح شده است. اما در خصوص سایر عقود غیرمعین برای آگاهی از شرایط عقد باید به قوانین دیگر نیز مراجعه کرد. هرچند انواع نمونه قرارداد حقوقی بر اساس ماده ۱۰ قانون مدنی ایجاد می‌شود.
لازم به ذکر است طرفین قرارداد نیز قادرند قوانین حاکم بر قرارداد خود را ضمن شرطی در قرارداد تعیین کنند و این شرط تا زمانی مخالف قوانین آمره نباشد معتبر است.

تعیین مدت قرارداد یک از فاکتورهای مهم هر عقدی است. در واقع تعیین مدت قرارداد می‌تواند در آثار قرارداد مؤثر باشد. برای مثال خسارت تأخیر تأدیه با درنظرگرفتن مدت قرارداد محاسبه می‌شود.

مدت عقود و قرارداد در قانون مدنی

تعیین مدت قرارداد یک از فاکتورهای مهم هر عقدی است. در واقع تعیین مدت قرارداد می‌تواند در آثار قرارداد مؤثر باشد. برای مثال خسارت تأخیر تأدیه با درنظرگرفتن مدت قرارداد محاسبه می‌شود.
اما حساسیت تعیین مدت قرارداد در انواع قرارداد متفاوت است. در برخی از عقود عدم تعیین مدت منجر به بطلان شرط و عقد می‌شود؛ مانند بیع شرط، اجاره و مزارعه درحالی‌که  در عقود دیگری عدم تعیین مدت قرارداد تأثیر بر صحت عقد نخواهد داشت؛ مانند عقد بیع.

جهت مشاوره و کسب اطلاعات بیشتر ، با دفتر تخصصی حقوقی وکلای پایه یک دیبای عدالت تماس حاصل نمایید: 02177423630