فورس ماژور یا قوه قاهره
فورس ماژور یا قوه قاهره، حادثه ای است خارجی، غیرقابل پیش بینی و غیرقابل رفع که مانع انجام تعهد از سوی متعهد گشته؛ و با این وجود؛ متعهد را ملزم به جبران خسارات وارده به متعهدله نمی نماید. این در حالی است که کلیه تعهدات، اعم از قراردادی و قانونی، متعهد را موظف به ایفای تعهد خود در مقابل متعهد له طبق مفاد قرارداد یا حکم قانون نموده و در صورت عدم اجرا یا اجرای ناقص تعهد، متعهد را ملزم به پرداخت خسارت اعم از خسارت عدم انجام تعهد یا خسارت تاخیر در انجام تعهد می نماید.
فورس ماژور یا قوه قاهره چیست؟
فورس ماژور، لغتی است فرانسوی که پس از ورود به زبان فارسی به قوه قاهره ترجمه شده و به معنای حادثه ای است خارجی، غیرقابل پیش بینی و غیرقابل رفع که متعهد را از انجام تعهد باز می دارد و در صورت وقوع، علی رغم عدم اجرای تعهد از سوی متعهد، وی ملزم به جبران خسارات وارده به متعهدله از جمله خسارات ناشی از تاخیر در انجام تعهد نمی باشد.
برای مثال، متصدی حمل و نقل، به موجب قرارداد در مقابل صاحب کالا متعهد می گردد کالای متعلق به او را تا تاریخ خاصی از مبدأ تعیین شده، به مقصد تعیین شده در قرارداد برساند و در صورت هر روز تأخیر در تحویل کالا در مقصد، متصدی حمل، مبلغی را به عنوان خسارت به مالک کالا پرداخته و در صورتی که کالا کلاً تلف گردد، معادل قیمت روز کالا را به عنوان خسارت عدم انجام تعهد به مالک پرداخت نماید.
در شرایط عادی، در صورت تاخیر در تحویل کالا، متصدی حمل مکلف به پرداخت خسارت تأخیر روزانه بوده و در صورت تلف کالا در طول مدت حمل، وی ملزم به پرداخت خسارت عدم انجام تعهد می باشد. اما اگر درطول مدت حمل، به دلیل انفجار، جاده تخریب و مسیر اصلی به سمت مقصد مسدود و متصدی حمل مجبور گردد با تغییر مسیر، کالا را چند روز دیرتر از موعد توافق شده به مقصد برساند؛ به دلیل فورس ماژور تکلیفی به پرداخت خسارت تأخیر ندارد.
شرط تحقق قوه قاهره
برای آن که فورس ماژور یا قوه قاهره، متعهد را از انجام تعهد و پرداخت خسارات قراردادی معاف نماید، لازم است 3 شرط زیر محقق شود:
۱- فورس ماژور یا قوه قاهره، باید حادثه ای خارجی باشد؛ بدین توضیح که بایستی خارج از اراده متعهد باشد. بنابراین، حوادثی نظیر سیل، زلزله، جنگ، اتفاق هایی نظیر سکته قلبی متعهد که امری خارج از اراده او می باشد؛ می توان فورس ماژور یا قوه قاهره محسوب نمود.
۲- فورس ماژور یا قوه قاهره، حادثه ای غیر قابل رفع باشد؛ یعنی حادثه ای باشد که متعهد قادر به رفع آن نبوده و این امر در چهارچوب توانایی او نباشد.
۳- فورس ماژور یا قوه قاهره، واقعه ای غیرقابل پیش بینی باشد؛ یعنی در زمان تحقق، متعهد امکان پیش بینی حادثه را نداشته باشد؛ بنابراین در صورتی که وقوع حادثه برای متعهد قابل پیش بینی و قابل اجتناب باشد و عمداً یا در اثر سهل انگاری اقدامی جهت رفع آن انجام ندهد و از ایفای تعهد خود باز ماند، این حادثه دیگر فورس ماژور یا قوه قاهره محسوب نشده و در نتیجه متعهد ملزم به جبران خسارات وارده به متعهدله می باشد.
برای مثال، متصدی حمل و نقلی، ضمن قراردادی، ارسال کالا از مسیر دریا را بر عهده می گیرد اما چند ساعت پیش از ارسال کالا از طریق مرکز پیش بینی آب و هوا متوجه می شود که در چند ساعت آینده طوفان شدیدی اتفاق خواهد افتاد. در این صورت؛ در صورتی که متصدی حمل با وجود آگاهی از خطر طوفان، اقدام به حمل کالا نموده و کالا در اثر وقوع طوفان از بین برود، متصدی حمل ملزم به جبران خسارت مالک کالا می باشد؛ اگرچه رفع حادثه طوفان برای وی امکان پذیر نبوده است.