تصرف عدوانی
جرم تصرف عدوانی
هرگاه شخصی به زور و بدون رضایت مالک یا مستاجر، مال غیر منقولی( اموالی که قابلیت جابه جایی ندارند مثل زمین، خانه ) را تصرف کند و به جبر و تعدی( به زور)، مال مورد تصرف کسی را از دست او در آورد، عمل وی تصرف عدوانی نامیده می شود. تصرف عدوانی با توجه به شرایط به نحو حقوقی و هم کیفری قابل پیگیری است . در پیگیری ادعای تصرف عدوانی حقوقی بایستی صرفا تصرف سابق خواهان ( کسی که قبلا متصرف مال بوده است) و تصرف فعلی خوانده اثبات شود و دادگاه بر اساس همین تصرف حکم صادر می کند و دلایل دیگر از جمله سند مالکیت را مورد بررسی قرارنمی دهد و در بحث حقوقی دادگاه در پی احراز سوء نیت مرتکب در تصرف نمی باشد.
عنصر قانونی جرم تصرف عدوانی
عنصر قانونی این جرم در ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی بیان گردیده است .مطابق این ماده قانون هرکس به وسیله صحنه‌سازی از قبیل پی‌کنی، دیوارکشی، تغییر حد فاصل، امحای مرز، کرت‌بندی، نهرکشی، حفر چاه، غرس اشجار و زراعت و امثال آن به تهیه آثار تصرف در اراضی مزروعی اعم از کشت شده یا در آیش زراعی، جنگل‌ها و مراتع ملی شده، کوهستان‌ها، باغ‌ها، قلستان‌ها، منابع آب، چشمه سارها انهار طبیعی و پارک‌های ملی، تأسیسات کشاورزی و دامداری و دامپروری و کشت و صنعت و اراضی موات و بایر و سایر اراضی و املاک متعلق به دولت یا شرکت‌های وابسته به دولت یا شهرداری‌ها یا اوقاف و همچنین اراضی و املاک و موقوفات و محبوسات و اثلاث باقیه که برای مصارف عام‌المنفعه اختصاص یافته یا اشخاص حقیقی یا حقوقی به منظور تصرف یا ذی‌حق معرفی‌کردن خود یا دیگری، مبادرت نماید یا بدون اجازه سازمان حفاظت محیط زیست یا مراجع ذی‌صلاح دیگر مبادرت به عملیاتی نماید که موجب تخریب محیط زیست و منابع طبیعی گردد یا اقدام به هرگونه تجاوز و تصرف عدوانی یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق در موارد مذکور نماید به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم می‌شود.
شرایط تصرف عدوانی کیفری
در تصرف عدوانی کیفری با توجه به ماده 690 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 ، مجرد تصرف عدوانی، جرم و قابل مجازات به شمار آمده است. قانون گذار به این طریق خواسته تا از تعرض نسبت به مالکیت اشخاص از طریق تصرف عدوانی نسبت به اموال غیر منقول با ایجاد مسئولیت کیفری ممانعت به عمل آورد. جرم تصرف عدوانی با توجه به قانون مجازات اسلامی و مصادیق مطروحه ماده در خصوص اموال غیرمنقول صورت می¬گیرد.
- لزومی ندارد که شاکی، مالک مال مورد تصرف باشد و همین که مال در ید او می باشد یا در آن، سابقه تصرف دارد، کافی خواهد بود.
- تصرف عدوانی، صرفا برای اموال غیر منقول است و نه مال منقول.
- تصرف باید، با قهر و غلبه و زور، از جانب شخصی که هیچ گونه سابقه تصرفی در مال غیر منقول نداشته، صورت گیرد.
مصادیق تصرف عدوانی
1- تصرف در اموال دولتی یا شرکت های وابسته به دولت ، تخریب در محیط زیست، تصرف در منابع طبیعی،زمین کشاورزی و مزروعی، ملک مشاعی و سایر اراضی مذکور در ماده 690 با تحقق سایر شرایط مطروح در این ماده قابل تعقیب کیفری است.
2- تصرف ملک مشاع(ملک مشترک و تقسیم نشده که افراد در آن سهم دارند مانند خانه ای که به طور ارث به دو برادر می رسد که هریک از آن¬ها مالک نصف مشاع خانه هستند.) بدون اجازه سایر شرکا می تواند از مصادیق ماده 690 باشد.(رای وحدت رویه شماره 10-21/7/55 هیات عمومی دیوان عالی کشور)
3- اثبات ید بر مال غیر(کسی مال دیگری را تصرف کند) در ماده 308 قانون مدنی در حکم غصب است ولی هر غصبی جز مصادیق ماده 690 قانون مجازات اسلامی نیست و برای اینکه جز مصادیق ماده 690 باشد باید شرایط ذکر شده در ماده را داشته باشد.
4- یکی دیگر از مصادیق تصرف عدوانی می توان به ماده 691 در خصوص داخل شدن به صورت قهر و غلبه به ملکی که دیگران در تصرف دارند اشاره کرد که استفاده از سلاح توسط یکی از مرتکبین در این ماده موجب تشدید مجازات می شود خواه در ورود غیر مجاز موثر باشد خواه موثر نباشد.(صرفا حمل سلاح برای شدید شدن مجازات کفایت می کند.)
تصرف ملک دیگری به قهر و غلبه در ماده 692 و همچنین جرم موضوع ماده 693 وقتی محقق می گردد که به موجب حکم قطعی، ملکی از ید(دست) محکوم علیه خارج شده و مجددا به نحو عدوان تصرف گردد از مصادیق تصرف عدوانی به شمار می آید. ورود به عنف و تهدید که نشانگر اعمال خشونت و قهر و غلبه در منزل یا مسکن دیگری است و تشدید مجازات مرتکبین آن در صورت حمل سلاح یکی از مرتکبین بر اساس ماده 694 قانون مجازات اسلامی از مصادیق تصرف عدوانی کیفری به شمار می آیدکه قانونگذار برای آنها مجازات تعیین کرده است.
در مورد دعوای تصرف عدوانی چنانچه از طریق شکایت کیفری موضوع پیگیری شود ، تعقیب کیفری متهم منوط به احراز مالکیت شاکی می باشد.( شماره نظریه379/93/7 و تاریخ نظریه1393/02/22)
مجازات جرم تصرف عدوانی
مطابق ماده 690 قانون مجازات اسلامی : " هر کس … اقدام به هر گونه … تصرف عدوانی یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق …. نماید، به مجازات یک ماه تا یک سال حبس، محکوم می شود. دادگاه، موظف است، حسب مورد، رفع تصرف عدوانی یا رفع مزاحمت یا ممانعت از حق یا اعاده وضع به حال سابق نماید. " . بنابراین، با توجه به این ماده، مجازات جرم تصرف عدوانی کیفری، سه مورد است :
- حبس از یک ماه تا یک سال
- رفع تصرف عدوانی
- اعاده وضع به حالت سابق
تصرف عدوانی جرمی با جنبه خصوصی
تصرف عدوانی جرمی قابل گذشت بوده و با شکایت شاکی شروع و با گذشت وی نیز تعقیب و اجرای مجازات متوقف می شود .
مرور زمان جرم تصرف عدوانی
باتوجه به اینکه تصرف عدوانی جزء جرایم قابل گذشت است که با رضایت و گذشت شاکی تعقیب آن موقوف می شود. بر اساس ماده ی 106 قانون مجازات اسلامی در جرایم تعزیری قابل گذشت هرگاه متضرر از جرم در مدت یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم، شکایت نکند، حق شکایت کیفری او ساقط می شود مگر اینکه تحت سلطه ی متهم بوده یا به دلیلی خارج از اختیار، قادر به شکایت نباشد که در این صورت مهلت مزبور از تاریخ رفع مانع محاسبه می شود. هر گاه متضرر از جرم قبل از انقضای مهلت مزبور فوت کند و دلیلی بر صرف نظر وی از طرح شکایت نباشد هر یک از ورثه وی در مهلت شش ماه از تاریخ وفات حق شکایت دارد.
تفاوت تصرف عدوانی و دعوای خلع ید
با توجه به اینکه تصرف عدوانی و خلع ید از دعاوی تصرف می باشند بعضا پیش می آید که افراد و وکلا در خصوص این دو دعوا خلط ایجاد کرده و حتی در دادخواست خود به اشتباه این دو را به جای هم به کار برده و همین باعث رد دعوا یا اخطار رفع نقص می شود . درست است که هر دو از دعاوی تصرف محسوب می باشند اما بین این دو مهم ترین تفاوتی که وجود دارد بحث اثبات مالکیت می باشد وجود دارد که در خصوص دعوای خلع ید باید مالکیت به اثبات برسد و مالکیت خواهان محرز شود در حالی که برای تصرف عدوانی صرف تصرف سابق کفایت کرده و نیاز به اثبات مالکیت نمی باشد.