سرقت
جرم سرقت
سرقت عبارتست از ربودن مال دیگری بدون اذن و اجازه از مالک آن و در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ در تعریف جرم سرقت در ماده ۲۶۷ مقرر می دارد”‘سرقت عبارت از ربودن مال متعلق به غیر است.”مطابق این تعریف چهار عنصر «ربودن»، «مال»، « تعلق مال به دیگری» از ارکان تحقق سرقت است .
ربودن
مهم ترین رکن سرقت در حقوق ایران «ربایش» مال دیگری بدون رضایت و اطلاع مالک آن است که بدون تحقق آن عنصر مادی جرم سرقت به وقوع نخواهد پیوست. لازمه تحقق ربایش، نقل مکان دادن مال از محلی به محل دیگر و قابلیت ربایش را می باشد. بنابراین سرقت از نظر حقوق ایران تنها در مورد اموال منقول، که قابلیت نقل و انتقال و در نتیجه ربوده شدن را دارند، مصداق پیدا می کند. و در مورد اموال غیر منقول به علت عدم امکان ربایش مصداق پیدا نمی کند.
مال
موضوع سرقت باید مال باشد.
تعلق مال به غیر
برای تحقق جرم سرقت باید مال ربوده شده متعلق به غیر باشد. بنابراین ربایش اموال بلا صاحب، که در مالکیت کسی قرار ندارند، سرقت محسوب نمی شود. البته بدیهی است که، برای شمول عنوان سرقت، شناخته شده بودن صاحب مال ضرورتی ندارد بلکه فقط لازم است که مال ربوده شده متعلق به شخص دیگر باشد.
ارکان تشکیل دهنده جرم سرقت
الف – عنصر مادی : به عملی که از طرف شخص باید صورت بگیرد تا جرم اتفاق بیافتد عنصر مادی گفته می‌شود. در جرم سرقت عنصر مادی به شکل ربودن و برداشتن و همچنین پنهانی بودن عمل ربایش است، بنابراین لازمه جرم سرقت این است که سارق بدون رضایت مالک یا متصرف به صورت علنی و یا مخفیانه مال دیگری را ببرد.
ب – عنصر معنوی : تحقق جرم سرقت مستلزم وجود قصد مجرمانه است به عبارتی بزهکار با وجود علم و آگاهی بر ربودن مال دیگری بر خلاف میل و رضایت مالک اقدام نماید. شخص برای انجام یک جرم باید قصد انجام آن را داشته و از قبل برایش تصمیم گرفته باشد که علاوه بر تصمیم به ربایش مال باید قصد مالک شدن آن مال را نیز داشته باشد. بنابراین برای اینکه شخص مرتکب جرم سرقت شود باید اول شخص قصد انجام سرقت را داشته باشد و دوم بداند که مالی که می‌خواهد بدزدد متعلق به شخص دیگری است.
ج – عنصر قانونی : اگر یک عملی در قانون جرم بوده و برایش مجازات تعیین شده باشد عنصر قانونی نامیده می‌شود. برای تمامی جرایم و مجازات‌ها نیاز به این عنصر است و اگر عملی در قانون جرم باشد
انواع و اقسام جرم سرقت
به طور کلی تقسیم بندی سرقت را می توان در دو دسته در نظر گرفت :
۱.سرقت حدی: سرقت حدی یک نوع خاص از سرقت است که با مجازات حدی همراه است. برای اثبات سرقت حدی، باید تمامی شرایط مشخص شده برای آن، که معمولاً شامل یک لیست از شرایط مشخص است (۱۴ شرط)، برآورده شود. این یعنی امکان اضافه یا کاهش شرایط در این نوع سرقت وجود ندارد. اگر یکی از شرایط مورد نیاز برای سرقت حدی وجود نداشته باشد، جرم به مجازات حدی نخواهد انجامید و تحت عنوان سایر جرائم سرقت قرار می‌گیرد.
مستفاد از ماده ۲۶۸ قانون مجازات اسلامی، شرایط سرقت حدی، موارد ۱۴ گانه ذیل هستند و تنها در صورت وجود جمیع این موارد، سرقت حدی، محقق خواهد شد.
۱.شی ء مورد سرقت، شرعا و قانونا، مالیت داشته باشد، وگرنه سرقت حدی، محسوب نمی شود.
۲.مال مورد سرقت، در حرز (مکانی بسته و محفوظ) باشد. حرز یعنی، مکان مناسبی که عرفا، مال در آن، از دستبرد محفوظ می ماند؛ مانند گاو صندوق.
۳.سارق، اقدام به هتک حرز، یعنی از بین بردن محل نگهداری مال کند که از مصادیق هتک حرز، می توان به باز کردن یا شکستن قفل گاو صندوق اشاره کرد.
۴.سارق، مال مورد سرقت را از حرز، خارج کند. یعنی، صرف هتک حرز، کافی نبوده و بعد از هتک حرز، خود سارق باید، مال را از آن خارج کند تا سرقت حدی محسوب شود. برای مثال، در صورتی که الف قفل گاو صندوقی را باز کند و ب مال را از گاو صندوق بردارد، سرقت، حدی محسوب نمی شود و از مصادیق سرقت تعزیری، لحاظ خواهد شد.
۵.هتک حرز و سرقت، باید مخفیانه باشد نه به صورت علنی.
۶.مرتکب جرم سرقت حدی، پدر یا جد پدری صاحب مال نباشد.
۷.ارزش مال مورد سرقت، در زمان خارج کردن از حرز، برابر با چهار و نیم نخود، طلای مسکوک باشد.
۸.مال مورد سرقت، از اموال دولتی یا عمومی و یا اموالی که وقف عام و یا وقف بر جهات عامه هستند، نباشد. به عبارتی، سرقت حدی، فقط در خصوص اموال خصوصی، مصداق دارد و سرقت اموال عمومی، مشمول عنوان مجرمانه دیگری می گردد.
۹.سرقت حدی، در زمانی که قحطی بر جامعه حاکم است، صورت نگرفته باشد.
۱۰.صاحب مال، با ثبت شکواییه، اقدام به شکایت از سارق، نزد مراجع قضایی نماید.
۱۱. صاحب مال، قبل از اثبات جرم سرقت حدی، سارق را عفو نکند.
۱۲. مال مورد سرقت، قبل از اثبات جرم سرقت، تحت اختیار مالک آن، قرار نگیرد.
۱۳. مال مورد سرقت، قبل از اثبات سرقت، به مالکیت سارق، در نیاید.
۱۴.مال مورد سرقت، از اموال سرقتی یا غصب شده نباشد. در صورتی که مال مورد سرقت، غصبی باشد یا پیش از این، توسط سارق دیگری، ربوده شده باشد، سرقت، حدی نخواهد بود و مشمول مصادیق سرقت تعزیری می شود.
سرقت تعزیری
سرقتی که مجازات حدی ندارد، به عنوان سرقت تعزیری شناخته می‌شود. در این حالت، متهم شرایط لازم برای سرقت حدی را ندارد. قاضی با توجه به شرایط و جزئیات جرم واقع شده مجازات مناسب را تعیین می‌کند. این شامل انواع مختلفی از سرقت می‌شود، مثل سرقت به صورت کیف قاپی، سرقت با استفاده از اسلحه، یا سرقت با آزار دیگری و غیره. در واقع، هرگاه ثابت نشود که جرم سرقت حدی است، سرقت تعزیری در نظر گرفته می‌شود، مانند خرید گوشی سرقتی که هیچگاه شرایط سرقت حدی را ندارد.
سرقت تعزیری است خود دو نوع است :
الف-سرقت تعزیری ساده: سرقت تعزیری ساده یک نوع سرقت است که دارای ارکان و شرایط عمومی است و هیچ یک از شرایط سرقت حدی یا سرقت مشدد را ندارد. این نوع سرقت به عنوان سرقت ساده شناخته می‌شود و به معنای این است که متهم در انجام عمل سرقت، شرایط خاصی که برای سرقت حدی لازم است را نداشته است.
به عبارت دیگر، در سرقت تعزیری ساده، متهم به سرقت مال دیگران اقدام می‌کند، اما عناصر خاصی مانند استفاده از اسلحه، خشونت، یا سایر شرایط خاص که برای سرقت حدی لازم است، در اینجا وجود ندارد. این نوع سرقت معمولاً با مجازات‌های کمتری مواجه می‌شود نسبت به سرقت حدی یا سرقت مشدد.
ب-سرقت تعزیری مشدد: سرقت مشدد به هرگونه سرقتی اشاره دارد که با یک یا چند عامل از عوامل تشدید مجازات همراه است و مجازات آن شدیدتر از مجازات سرقت ساده است. این عوامل تشدید مجازات که در قانون مجازات اسلامی بیان شده‌اند، شامل مواردی مانند سرقت در شب، تعداد سارقان، سرقت مسلحانه، بکار بردن کلید ساختگی، سرقت از محل مسکونی، و سرقت همراه با آزار یا تهدید می‌شود.
در صورت وجود هر یک از این عوامل، مجازات برای متهم به سرقت مشدد ممکن است شدیدتر از مجازات سرقت ساده باشد، به عنوان مثال، ممکن است به عنوان نتیجه‌ای از این عوامل، متهم به حبس طولانی‌تر یا حتی مجازات اعدام محکوم شود. این شرایط و عوامل بر اساس قانون محلی تعیین می‌شوند و بر اساس آن، مجازات برای مرتکبان سرقت مشدد تعیین می‌شود.
مجازات سرقت
مجازات جرم سرقت بسته به نوع سرقت بدین شرح است:
مجازات جرم سرقت حدی: در مجازات های حدی شخص با هر بار ارتکاب مجازات سخت تری برایش در نظر گرفته می شود تا اینکه در نهایت اگر دفعه چهارم مرتکب همان جرم شود، اعدام می شود. مجازات جرم سرقت، در ماده ۲۷۸ قانون مجازات تعیین شده است.طبق ماده ۲۷۸ قانون مجازات اسلامی حد سرقت به شرح زیر است:
الف- در مرتبه اول، قطع چهار انگشت دست راست سارق از انتهای آن است، به طوری که انگشت شست و کف دست باقی بماند.
ب- در مرتبه دوم، قطع پای چپ سارق از پایین برآمدگی است، به نحوی که نصف قدم و مقداری از محل مسح باقی بماند.
پ- در مرتبه سوم، حبس ابد است.
ت- در مرتبه چهارم، اعدام است هر چند سرقت در زندان باشد.
تبصره ۱- هرگاه سارق، فاقد عضو متعلق قطع باشد، حسب مورد مشمول یکی از سرقتهای تعزیری می شود.
تبصره ۲- درمورد بند(پ) این ماده و سایر حبسهایی که مشمول عنوان تعزیر نیست هرگاه مرتکب حین اجرای مجازات توبه نماید و مقام رهبری آزادی او را مصلحت بداند با عفو ایشان از حبس آزاد می شود. همچنین مقام رهبری می تواند مجازات او را به مجازات تعزیری دیگری تبدیل نماید.
مجازات جرم سرقت تعزیری: طبق ماده ۶۵۱ قانون مجازات اسلامی، هر گاه سرقت جامع شرایط حد نباشد ولی مقرون به تمام پنج شرط ذیل باشد مرتکب از پنج تا بیست سال حبس و تا (۷۴) ضربه شلاق‌محکوم می‌گردد:
۱ – سرقت در شب واقع شده باشد.
۲ – سارقین دو نفر یا بیشتر باشند.
۳ – یک یا چند نفر از آنها حامل سلاح ظاهر یا مخفی بوده باشند.
۴ – از دیوار بالا رفته یا حرز را شکسته یا کلید ساختگی به کار برده یا اینکه عنوان یا لباس مستخدم دولت را اختیار کرده یا بر خلاف حقیقت خود را مامور دولتی قلمداد کرده یا در جایی که محل سکنی یا مهیا برای سکنی یا توابع آن است سرقت کرده باشند.
۵ – در ضمن سرقت کسی را آزار یا تهدید کرده باشند.
تبصره – منظور از سلاح مذکور در این بند موارد ذیل می باشد:
۱- انواع اسلحه گرم از قبیل تفنگ و نارنجک.
۲- انواع اسلحه سرد از قبیل قمه، شمشیر، کارد، چاقو و پنجه بوکس.
۳- انواع اسلحه سرد جنگی مشتمل بر کاردهای سنگری متداول در نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران یا مشابه آنها و سرنیزه های قابل نصب بر روی تفنگ.
۴- انواع اسلحه شکاری شامل تفنگهای ساچمه زنی، تفنگهای مخصوص بیهوش کردن جانداران و تفنگهای ویژه شکار حیوانات آبزی.
مصادیق خاص جرم سرقت
برخی از موارد سرقت به طور خاص جرم انگاری شده که عبارتند از :
۱.سرقت همراه با آزار و اذیت : سرقت مقرون به آزار به وقوع پیوستن یک فعل سرقت همراه با هر نوع آزاری، اعم از جسمی و روحی، به مالک یا فرد مورد آزار است. این آزار می‌تواند به صورت فیزیکی مثل ضرب و شتم، یا به صورت روانی مانند تهدید و ایجاد وحشت و نگرانی برای فرد مورد سرقت اتفاق بیافتد. برای اینکه این جرم تشخیص داده شود، آزار باید در حین سرقت اتفاق بیافتد و به طور موازی با عمل سرقت صورت گیرد.
مجازات برای سرقت مقرون به آزار بر اساس ماده ۶۵۲ قانون مجازات اسلامی به حبس از سه ماه تا ده سال و شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم می‌شود. همچنین، در صورت وقوع جرح به هر دلیلی، علاوه بر مجازات اصلی، مجازات جرح نیز تعیین می‌شود، و در بعضی موارد مجازات جرح می‌تواند به حداکثر مجازات مذکور در ماده مربوطه افزایش یابد.
۲. سرقت همراه با کیف زنی یا جیب بری: در قانون مجازات اسلامی، ماده ۶۵۷ به ربودن مال دیگری از طریق کیف‌زنی، جیب‌بری و امثال آن اشاره دارد. مطابق این ماده، فردی که از این روش‌ها برای ربودن مال دیگری استفاده کند، مجازاتی شامل حبس از یک تا پنج سال و تا ۷۴ ضربه شلاق را خواهد دید.
اما طبق قانون جدید، مجازات حبس تعزیری برای این جرم کاهش یافته و به حبس از ۶ ماه تا دو سال و نیم تبدیل شده است. اما مجازات شلاق و جزای نقدی بدون تغییر مانده است، به عبارت دیگر، این جزء از مجازات تغییر نکرده است و همچنان اعمال می‌شود.
۳. سرقت وسایل و متعلقات مربوط به تاسیسات مورد استفاده عمومی: ماده ۶۵۹ قانون مجازات اسلامی به ربودن وسایل و متعلقات مربوط به تاسیسات مورد استفاده عمومی اشاره دارد. این ماده مقرر می‌کند که هر کس که وسایل و متعلقاتی را که مربوط به تاسیسات مورد استفاده عمومی مانند تاسیسات بهره‌برداری آب، برق، گاز و غیره است، به هزینه دولت یا با سرمایه دولت یا سرمایه مشترک دولت و بخش غیردولتی یا به وسیله نهادها و سازمان‌های عمومی غیردولتی یا موسسات خیریه ایجاد یا نصب شده را ربود، به حبس از یک تا پنج سال محکوم خواهد شد. همچنین، اگر مرتکب از کارکنان سازمان‌های مربوطه باشد، مجازات مرتکب به حداکثر مجازات مقرر محکوم خواهد شد.
۴.سرقت از محل کار: ماده ۶۵۶ قانون مجازات اسلامی به سرقت از محل کار اشاره دارد، به ویژه در مواردی که سارق خود مستخدم در آن محل کار باشد. طبق این ماده، اگر سارق کارمند یا مستخدمی در محل کار خود باشد و مال کارفرمای خود را دزدیده یا در محل دیگری که به اتفاق کارفرما به آنجا رفته است سرقت کند، مجازات او حبس از ۶ ماه تا ۳ سال و تا ۷۴ ضربه شلاق خواهد بود.اما طبق قانون جدید که مصوب سال ۱۳۹۹ است، مجازات برای این جرم کاهش یافته و مجازات مرتکب حبس از ۳ ماه تا یک سال و نیم محکوم خواهد شد.
سرقت جرمی با جنبه خصوصی یا عمومی
مطابق قانون مجازات جدید بعضی از سرقت ها دارای جنبه خصوصی هستند و لذا با شکایت شاکی شروع و با گذشت او خاتمه می یابند و به واقع جرم قابل گذشت هستند .با این حال اصل بر این است که جرایم غیر قابل گذشت می باشند مگر اینکه در قانون قابل گذشت بودن آنها بیان شده باشد در خصوص سرقت تعزیری ماده 104 قانون مجازات اسلامی سرقت تعزیری ساده (ماده 661)و سرقت مشدد مربوز به مواد 656،657،و 665 را در صورتی قابل گذشت دانسته است که ارزش مال ربوده شده کمتر از 20 میلیون تومان بوده و همچنین سارق دارای سابقه کیفری موثر نباشد.بنابراین اصل بر این است که سرقت غیرقابل گذشت می باشد مگر در موارد استثنایی پیش گفته و دو شرط مذکور .
مرور زمان جرم سرقت
در سرقت موضوع ماده 651 قانون مجازات اسلامی با گذشت 15 سال برای شمول مرور زمان تعقیب و صدور حکم و 20 سال برای مرور زمان اجرای مجازات لحاظ شده است. در خصوص سایر سرقت های تعزیر با توجه به اینکه در چه درجه ای باشند مرور زمان متفاوت می باشد و مرور زمان واحدی برای همه انواع سرقت وجود ندارد.