اعسار
کلیات
هر شخصی بدهکار است باید در مدت تعیین شده بدهی خود را بپردازد و تعهدی که داده است را انجام بدهد حال چه تعهدات مالی باشد چه تعهدات آن شخص غیرمالی باشد. اعسار به معنای رنج و تهیدستی است و در اصطلاح حقوقی به زبان ساده یعنی زمانی که یک فرد به نوعی تمکن مالی ندارد یا اموال و دارایی هایی دارد که در حال حاظر به آنها دسترسی ندارد تا بدهی خود را پرداخت کند. در قانون نحوی اجرای محکومیت های مالی مصوب 1393 قانونگذار ما در ماده 6 این قانون بیان می کند:
معسر کسی است که به دلیل نداشتن مالی به جز مستثنیات دین، قادر به تادیه دیون خود نباشد. و در تبصره همین ماده قانونگذار می گوید: عدم قابلیت دسترسی به مال در حکم نداشتن مال است. اثبات عدم قابلیت دسترسی به مال بر عهده مدیون است
اعسار از پرداخت هزینه دادرسی
ماده 504 قانون آیین دادرسی مدنی در تعریف اعسار از هزینه دادرسی بیان می دارد : معسر از هزینه دادرسی کسی است که به واسطه ی عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به مال خود به طور موقت قادر به تادیه آن نیست.
فردی در هنگام مراجعه به دادگستری جهت شکایت در راستای احقاق حق و حقوق خود متحمل هزینه هایی می شود،که این هزینه ها شامل: هزینه تمبر، هزینه اجرای قرار معاینه محل، هزینه دستمزد کارشناس، هزینه دادخواست و… می باشد، امکان دارد این هزینه ها به قدری برای آن فرد سنگین باشد که از عهده ی پرداخت آن برنیاید که در این حالت موضوع اعسار از هزینه دادرسی مطرح می شود.
یک نکته مهم هم در تبصره ماده 505 قانون آیین دادرسی مدنی قانونگذار بیان می کند: افراد تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی و مدد جویان مستمری بگیر سازمان بهزیستی کشور با ارائه کارت مددجوئی و تایید رسمی مرجع مزبور از پرداخت هزینه دادرسی معاف می باشند.
دادخواست اعسار از هزینه دادرسی
فردی که مدعی اعسار است باید دادخواست اعسار از هزینه دادرسی و ارایه دلایل مبنی بر عدم تمکن مالی خود را بدهد تا موقتا از تادیه هزینه دادرسی دعوی در مرحله بدوی،واخواهی و یا تجدیدنظر معاف گردد.
مطابق با ماده 506 قانون آیین دادرسی مدنی قانونگذار ما می گوید:
درصورتی که دلیل اعسار شهادت شهود باشد، باید شهادت کتبی حداقل دو نفر از اشخاصی که از وضعیت مالی و زندگانی او مطلع می باشند به دادخواست ضمیمه شود در شهادتنامه، مشخصات و شغل و وسیله امرار معاش مدعی اعسار و عدم تمکن مالی او برای تادیه هزینه دادرسی با تعیین مبلغ آن باید تصریح شده و شهود منشا اطلاعات ومشخصات کامل و اقامتگاه خود را به طور روشن ذکر نمایند.
اعسار از پرداخت محکوم به
اعسار از پرداخت محکوم به، در جایی مطرح است که فرد به پرداخت مالی در دادگاه محکوم شده است ولی توان پرداخت آن را ندارد. در این زمان می‌تواند با تقدیم دادخواست اعسار، از پرداخت یکباره محکوم به معاف شده و آن را تقسیط کند
دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به
برای آن که فرد محکوم، درخواست خود را برای بررسی وضعیتش به دادگاه ارائه کند، باید با تقدیم دادخواستی ضمن طرح ادعای خود، صورت کلیه اموال خود شامل تعداد یا مقدار و قیمت کلیه اموال منقول و غیرمنقول، به طور مشروح، مشتمل بر میزان وجوه نقدی که وی به هر عنوان نزد بانک‌ها و یا موسسات مالی و اعتباری ایرانی و خارجی دارد، به همراه مشخصات دقیق حساب‌های مذکور و نیز کلیه اموالی که او به هر نحو نزد اشخاص ثالث دارد و کلیه مطالبات او از اشخاص ثالث و نیز فهرست نقل و انتقالات و هر نوع تغییر دیگر در اموال مذکور از زمان یک‌سال قبل از طرح دعوای اعسار به بعد را ضمیمه دادخواست اعسار خود کند.
اثبات اعسار از پرداخت محکوم به
بر اساس ماده ۷ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، در مواردی که وضعیت سابق مدیون دلالت بر توانایی مالی وی داشته یا مدیون در عوض دین، مالی دریافت کرده یا به هر نحو تحصیل مال کرده باشد، اثبات اعسار بر عهده اوست مگر اینکه ثابت کند آن مال تلف حقیقی یا حکمی شده است. در اینگونه موارد که اثبات اعسار بر عهده مدیون یا همان محکوم است، فرد می‌تواند با شهادت دو نفر شاهد اقدام به اثبات ادعای خود بکند. در این موارد هرگاه مدیون بخواهد ادعای خود را با شهادت شهود ثابت کند، باید شهادتنامه کتبی حداقل دو شاهد را به مدتی که بتوانند نسبت به وضعیت معیشت فرد اطلاع کافی داشته باشند به دادخواست اعسار خود ضمیمه نماید. شهادتنامه مذکور باید علاوه بر هویت و اقامتگاه شاهد، متضمن منشا اطلاعات و موارد مندرج در ماده ۹ این قانون باشد. اما در مواردی که فرد سابقه توانایی مالی نداشته و یا مالی که دریافت کرده تلف حکمی یا حقیقی شده و یا اصلا مالی دریافت نکرده یا تحصیل نکرده باشد، هرگاه خوانده دعوای اعسار نتواند ملائت فعلی یا سابق او را ثابت کند یا ملائت فعلی یا سابق او نزد قاضی محرز نباشد ادعای اعسار با سوگند مدیون مطابق تشریفات مقرر در قانون آیین دادرسی مدنی پذیرفته می‌شود.
استشهادیه اعسار از محکوم به
گفتیم که اگر مدیون سابقه توانایی مالی‌اش محرز باشد و یا در ازای دین خود مالی دریافت کرده باشد، باید برای اثبات ادعای خود اقدام به ارائه شاهد کند. این شهادت باید در قالب استشهادیه کتبی ضمیمه دادخواست اعسار از محکوم به گردد. شهادتنامه کتبی باید دارای شهادت حداقل دو شاهد، به مدتی که بتوانند نسبت به وضعیت معیشت فرد اطلاع کافی داشته باشند باشد. شاهد باید علاوه بر هویت، شغل، میزان درآمد و نحوه قانونی امرار معاشِ مدعی اعسار، به این امر تصریح کند که با مدیون به مدتی که بتواند نسبت به وضعیت معیشت وی اطلاع کافی داشته باشد، معاشرت داشته و او افزون بر مستثنیات دین هیچ مال قابل دسترسی ندارد که بتواند به وسیله آن دین خود را بپردازد. شهادتنامه مذکور علاوه بر موارد مزبور باید مشتمل بر هویت و اقامتگاه شاهد نیر باشد.
مهلت تقدیم دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به
در ثبت دادخواست اعسار نسبت به اعسار از پرداخت محکوم به، مدعی اعسار، به مدت یک ماه از تاریخ ابلاغ اجراییه، فرصت دارد تا دادخواست اعسار خود را به دادگاه بدهد که انجام این امر، از طریق ارائه دادخواست اعسار، به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ثبت و ارسال آن به دادگاه، توسط این دفاتر امکان پذیر خواهد بود.
اگر فرد در مهلت ۳۰ روزه اقدام به تقدیم دادخواست اعسار از محکوم به کند، تا تعیین وضعیت اعسار او امکان حبس بخاطر عدم پرداخت محکوم‌به برای او وجود ندارد. اما این به آن معنا نیست که خارج از این مهلت نمی‌توان اقدام به تقدیم دادخواست اعسار کرد.
چنانچه محکوم ، خارج از مهلت ۳۰ روزه، ضمن ارائه صورت کلیه اموال خود، دعوای اعسار خود را اقامه کند، هرگاه محکوم له آزادی وی را بدون اخذ تامین بپذیرد یا محکوم علیه، به تشخیص دادگاه کفیل یا وثیقه معتبر و معادل محکوم‌به ارائه نماید، دادگاه با صدور قرار قبولی وثیقه یا کفیل تا روشن شدن وضعیت اعسار از حبس محکوم‌علیه خودداری و در صورت حبس، او را آزاد می‌کند.
مدارک لازم دادخواست اعسار
مدراک لازم برای ثبت دادخواست اعسار ، عبارتند از :
- دادخواست اعسار
- استشهادیه
- لیست کلیه اموال منقول و غیرمنقول
رسیدگی دادگاه در اعسار
پس از ثبت دادخواست اعسار دادگاه مکلف است فوراً با استعلام از مراجع ذی‌ربط و به هر نحو دیگر که ممکن باشد نسبت به بررسی وضعیت مالی محکوم‌علیه جهت روشن شدن اعسار یا ایسار او اقدام کند.
در صورت ثبوت اعسار، چنانچه مدیون متمکن از پرداخت به نحو اقساط شناخته شود، دادگاه ضمن صدور حکم اعسار با ملاحظه وضعیت او مهلت مناسبی برای پرداخت می‌دهد یا حکم تقسیط بدهی را صادر می‌کند. در تعیین اقساط باید میزان درآمد مدیون و معیشت ضروری او لحاظ شده و به نحوی باشد که او توانایی پرداخت آن را داشته باشد.
البته صدور حکم تقسیط محکوم‌به یا دادن مهلت به مدیون، مانع استیفای بخش اجراء نشده آن از اموالی که از محکوم‌علیه به دست می‌آید یا مطالبات وی نیست. یعنی اگر بعدا مالی از فرد کشف شود که بتوان محکوم‌به را وصول کرد، می‌توان مال را به دادگاه معرفی و اقدام به وصول طلب کرد.
اگر دعوای اعسار رد شود، دادگاه در ضمن حکم به رد دعوی، مدعی اعسار را به پرداخت خسارات وارد شده بر خوانده دعوای اعسار، مشروط به درخواست وی، محکوم می‌کند.
تعدیل اقساط و اعتراض به ادعای اعسار
پس از صدور حکم اعسار ، هر یک از محکوم‌له یا محکوم‌علیه می‌توانند با تقدیم دادخواست، تعدیل اقساط را از دادگاه بخواهند. دادگاه با عنایت به نرخ تورم براساس اعلام مراجع رسمی قانونی کشور یا تغییر در وضعیت معیشت و درآمد محکوم‌علیه نسبت به تعدیل میزان اقساط اقدام می‌کند.
وضعیت تجار و اشخاص حقوقی
دادخواست اعسار از تجار و اشخاص حقوقی پذیرفته نمی‌شود. این اشخاص درصورتی که مدعی اعسار باشند باید رسیدگی به امر ورشکستگی خود را درخواست کنند.اگر دادخواست اعسار از سوی اشخاص حقوقی یا اشخاصی که تاجر بودن آنها نزد دادگاه مسلم است طرح شود، دادگاه بدون اخطار به خواهان، قرار رد دادخواست وی را صادر می‌کند.
رفع اثر اعسار
هرگاه پس از صدور حکم اعسار ثابت شود، از مدیون رفع عسرت شده یا مدیون برخلاف واقع خود را معسر قلمداد کرده است، به تقاضای محکوم‌له، محکوم‌علیه تا زمان اجرای حکم یا اثبات حدوث اعسار یا جلب رضایت محکوم‌له حبس خواهد شد. این حکم در مورد مدیونی که برای پرداخت دین او مهلت مناسب تعیین شده یا بدهی او تقسیط گردیده و در زمان مقرر دین خود یا اقساط تعیین شده را نپرداخته است نیز مجری است.
فرار از دین
هرگاه محکوم‌علیه در صورت اموال خود، به منظور فرار از اجرای حکم از اعلام کامل اموال خود مطابق مقررات قانون خودداری کند یا پس از صدور حکم اعسار معلوم شود برخلاف واقع خود را معسر قلمداد کرده‌است، دادگاه ضمن حکم به رفع اثر از حکم اعسار سابق محکوم‌علیه را به حبس تعزیری درجه هفت محکوم خواهد کرد.
اعسار از پرداخت محکوم به راهی است که قانونگذار برای فرد محکوم پیش‌بینی کرده است تا ازین طریق هم از حبس او جلوگیری کرده و هم بدهی او به فرد طلبکار پرداخت شود. در این مبحث تنها به مطالب مهم مرتبط با این موضوع اعسار پرداخته شد.
لذا با توجه به اینکه امور حقوقی دارای پیچیدگی‌های خاص خود است ، بهتر است تا در انجام آنها از حضور وکیل بهره مند شوید.